مهارت خود آگاهی: ۷ فعالیت برای پرورش خودآگاهی

خودآگاهي يعني؛ بررسي واقعگرايانه باورها، ارزشها، احساسات، آرمانها و تواناييهاي بالقوه و بالفعل خود و استفاده از آنها در تصميم گيريها به گونه اي كه به نفع خود و روابط مان با ديگران باشد. اين در واقع مهارتي است كه به حس پرورش يافته اي از عزت نفس منجر خواهد شد. در واقع آگاهي از خود، روندي مستمر و استنتاجي است كه طي آن متوجه ميشويم چه كسي هستيم.

خود چيست؟

ما كه هستيم؟ شبيه چه هستيم؟ ديگران درباره ما چگونه مي انديشند؟ اينها نمونه سوالاتي است كه به خود ما اشاره ميكنند. خود ما جنبه هاي مختلفي دارد كه بهتر است به كشف آنها اقدام كنيم: بدن يا جسم ما، احساسات ما، افكار ما، اعتقادهاي ما، ادارك هاي ما از خودمان، عملكردهاي ما و …

خود فيزيكي

خود فيزيكي اولين بخش از خود كه آسان تر از جنبه هاي ديگر قابل شناسايي است، خود فيزيكي به حس و تصوري گفته ميشود كه نسبت به بدن خود داريم. آيا تصور خوب يا بدي از بدن يا قسمتي از آن داريم؟ به ياد داشته باشيم كه بخشي از ارتباط ما با ديگران از اين طريق صورت ميگيرد.

فعاليت اول

اهداف: بررسي و شناخت پندارهاي شخص درباره ظاهر خود؛ شناخت شباهتها و تفاوتهاي ظاهري خود با ديگران؛

فهرستي از مشخصات فيزيكي و ظاهري خود را بر روي يك برگ كاغذ يادداشت كنيم، سپس مشخصات فيزيكي يكي از كساني كه خيلي از او خوشمان مي آيد را فهرست كنيم و همين كار را براي كسي كه از او خوشمان نمي آيد انجام بدهيم، آنگاه پاسخ سوالات زير را يادداشت نماييم:

۱- كدام مشخصه هاي فيزيكي و ظاهري خود را خيلي مي پسنديم و كدام را نمي پسنديم؟

۲- كدام مشخصه هاي ظاهري ما شباهت زيادي به ويژگيهاي شخصي دارد كه خيلي از او خوشمان مي آيد؟ دوست داريم كدام ويژگيهاي ما تغيير پيدا كند؟

۳- كدام مشخصههاي ظاهري ما شباهت زيادي به ويژگيهاي ظاهري والدين ما دارد؟

خود واقعي

خود واقعي دروني ترين بخش وجود ما است. خودمان آن را به خوبي مي شناسيم ولي افراد معدودي از اين بخش ما آگاه هستند. غالباً ما انرژي زيادي را صرف پنهان نگاه داشتن اين بخش از وجود خود مي كنيم. شايد نگران اين هستيم كه اگر ديگران خود واقعي ما را بشناسند، علاقه شان را به ما از دست بدهند. فعالیت زیر به شما در زمینه شناخت خود واقعی تان کمک می کند.

فعاليت دوم

اهداف: بررسي و شناخت نقاط قوت و ضعف خود؛ افزايش مهارت در توصيف خود؛

يك ورق كاغذ را برداريم و در جايگاه سوم شخص توصيفي از خود بنويسيم. مثلاً: احمد احمدي جواني است بلند قد كه تا سال دوم دانشگاه در رشته … درس خوانده و … سعي كنيد بدون ويرايش و با سرعت، در مدت ۵ دقيقه اين كار را انجام دهيد. بعد از اين تمرين يك بار ديگر به شكل اول شخص اين كار را انجام دهيد. مثلاً: من جواني بلند قد هستم كه تا سال دوم دانشگاه در رشته … درس خوانده ام و …

فعالیت سوم:

يك ورق كاغذ را برداريم ويژگي شخصيتي خود را لیست کرده و بر اساس  شاخص ترين ويژگي رتبه بندی کنیم. رتبه یک بارزترین ویژگی شما خواهد بود. سپس سه نفر از افرادي كه ما را مي شناسند انتخاب كرده و از هر كدام بخواهيم سه ويژگي مثبت يا سه مهارت و همچنين سه ويژگي منفي كه در ما سراغ دارند را بگويند تا يادداشت كنيم. آنگاه نظرات آنان را با ويژگي هايي كه از خود يادداشت كرده ايم مقايسه نماييم.

خود آرماني

از همان دوران نوجواني افكار و تصاوير آرماني متعدد و گاه مبهم از خود ايجاد كرده و با نگاه به ديگران و مقايسة خود با آنان به اين فكر فرو ميرويم كه چگونه به نظر ميرسيم. شايد در اين مقايسه ها به اين نتيجه برسيم كه زندگي برخي مردم چقدر ايده آل و خوب است و آرزو كنيم كه ما هم مثل آنان بشويم. در طي چنين فرآيندي خود آرماني تشكيل ميشود. تصوير ايده آل برخي افراد آنچنان دور از واقعيت است كه هر چه تلاش كنند به آن نمي رسند. در چنين شرايطي امكان بروز احساس نااميدي و افسردگي خيلي زياد است. خود آرماني چنانچه واقع بينانه تكوين يابد، درواقع همان اهداف زندگي خواهد بود كه زمينه ي رشد و پيشرفت را مهيا ميسازد.

فعاليت چهارم

اهداف: بررسي و شناخت پندارهاي شخص راجع به آرمانهايش؛

پاسخ سوالات زير را يادداشت نماييم:  آرزو داريم شبيه چه كسي شويم و چرا؟ ميخواهيم چه كاري انجام دهيم؟ نحوه انجام آن چگونه است؟ اين كار با كداميك از ارزشهاي ما انطباق دارد؟ بهترين استفادهاي كه از وقت خود ميتوانيم ببريم، چيست؟

از خود بپرسيم اگر فقط شش ماه به پايان زندگي مان باقي مانده باشد، در اين فرصت باقيمانده چه كارهايي را انجام ميدهيم.

خود اجتماعي

تصور مي كنيد ديگران شما را چگونه ميبينند؟ ما در ميان جمع و گروههاي مختلف چگونه رفتار ميكنيم؟ بهتر است گاهي به تفاوت رفتار خود در ميان جمع دوستان صميمي با گروههاي رسمي تر مثلاً در محيط كاري بيانديشيم. در هر گروه افراد با رفتار خود به ما فشار مي آورند تا با آنان همنوا شويم. ما ترغيب ميشويم شبيه افرادي شويم كه بيشتر با آنان سر و كار داريم. بنابراين ويژگيهاي فردي ما و شرايط اجتماعي مان در روند تشكيل خود اجتماعي مؤثر هستند.

فعاليت پنجم

اهداف: بررسي و شناخت پندارهاي شخص از خود اجتماعي اش؛

در اين فعاليت ميتوانيم نام چند نفر (مثل: يك معلم يا استاد، همكار، يكي از والدين، فرزندان و يا خواهر و برادر خود و …) را يادداشت كرده و توصيف كوتاهي از حضور خود در مقابل هر يك از اين افراد را بنويسيم. مثلاً آيا با آنان احساس آرامش ميكنم يا خير؟ وقتي با آنان صحبت ميكنم بيشتر از چه كلماتي استفاده ميكنم؟ در مقابل هر كدام از اين افراد بيشتر راجع به چه مسايلي صحبت ميكنم؟

خود معنوي

جنبه معنوي خود، مرتبط با آن چيزي است كه به آن اعتقاد داريم، كه ميتواند به مذهب يا به ديدگاه هاي انساني ديگر ارتباط داشته باشد. آگاهي از جنبه معنوي خود به ما كمك مي كند تا انتظار نداشته باشيم همه افراد درباره همه چيز همانگونه فكر كنند كه ما فكر ميكنيم.

فعاليت ششم

اهداف: بررسي و كشف آنچه براي ما ارزش محسوب ميگردد؛

به آن ارزش هايي كه در زندگی برای مان مهم است فکر کنیم و آنها را بر اساس اهمیت اولویت بندی کنیم.. ارزش ها می تواند شامل موارد زیر باشد: آزادي ، امنيت خانواده، عدالت، تعادل دروني، زندگي راحت، زندگي هيجان انگيز و فعال، شادي، عشق ، گذاشتن ماترك (چيزي كه بعد از مرگ بماند).

اينها ارزشهاي محوري هستند كه ما در هر موقعيتي قرار بگيريم، آن ها را ناديده نخواهيم گرفت و از آنها عدول نخواهيم كرد.

فعاليت نهايي

اهداف: دستيابي به ديدگاهي كلي از جنبه هاي مختلف خود مان

درباره ي اين سوالات تفكر كنيم و جوابشان را يادداشت نماييم

۱- براي چه چيز يا چه شخصي بيشترين ارزش را در زندگيمان قايل هستيم؟

۲- كدام سه كار را ميتوانيم به خوبي انجام دهيم؟

۳- دوست داريم از ما تحت چه عنوان يا به چه صورت ياد كنند؟

۴- مهمترين كاري كه در زندگي انجام داده ايم چيست؟

۵- كدام خصيصه در وجودمان هست كه دوستانمان، ما را به خاطر آن دوست دارند؟

مفيد است اگر حداقل سه ماه يكبار بدون ديدن پاسخهاي قبلي خود ، دوباره به اين سوالات پاسخ دهيم و با جوابهاي قبلي مقايسه نماييم.

 

منبع

رادفر، ش.، حميدي، ف.، لرستاني، ف.، ابراهيمي، ب.، و ميرزايي، ج. (۱۳۸۷). راهنماي كاربردي مهارتهاي زندگي براي جوانان: مهارت خود آگاهی. پژوهشكده مهندسي و علوم پزشكي جانبازان: تهران.